Minder nalaten aan een kind: de mogelijkheden, de voor- en nadelen én de tips van de notaris

De wet bepaalt wie van je erft. Kinderen komen in eerste orde om te erven , samen met een eventuele partner. Is er een gehuwde partner, dan erft deze het vruchtgebruik over de goederen van de nalatenschap en de kinderen erven de blote eigendom van de nalatenschap. De kinderen worden bij overlijden van hun vader of moeder dus juridisch al eigenaar van de goederen, maar ze kunnen er nog niet over beschikken of van genieten: de langstlevende gehuwde partner heeft altijd het recht om van de goederen, waaronder de gezinswoning , te genieten tot aan zijn of haar dood.

Kan je je kinderen onterven?

Niet alle ouders vinden zich in het wettelijk systeem. Sommige willen bijvoorbeeld al meteen volle eigendomsrechten toekennen aan hun partner, die dan meer vrijheid krijgt als hij of zij bijvoorbeeld de woning wil verkopen. Maar soms gaat het nog verder. Wanneer ouders jarenlang in de clinch liggen met één van het kinderen, zou het wel eens kunnen dat ze willen afstappen van een gelijke verdeling. En dat kan, binnen bepaalde wettelijke perken. Kinderen worden in ons erfrecht beschermd: ze hebben een voorbehouden erfdeel (‘de erfrechtelijke reserve): Dit is voor alle kinderen samen de helft van de nalatenschap. Heb je twee kinderen, dan is hebben ze elk minimaal recht op 1/4^de van de nalatenschap, bij drie kinderen is dat een 1/6^de enzovoort.

Verschuif je een te groot deel van je vermogen naar iemand anders - via een legaat in een testament of een schenking - en tast dit het minimaal erfdeel van een kind aan, dan kan dat kind een vordering instellen om zijn minimaal deel op te eisen. Om te kijken of een voorbehouden deel is aangetast worden de legaten en schenkingen terug verrekend met de nalatenschap. Dit wettelijk systeem waarbij schenkingen en legaten worden verrekend met het erfdeel van de kinderen, waarborgt de gelijkheid.

Kan je je ene kind wat meer nalaten?

Een kind volledig onterven zal niet gaan, tenzij het kind er zelf vrede mee heeft en geen actie onderneemt via de rechtbank. Zolang een kind zijn minimaal erfdeel ontvangt, kan een ouder zijn ‘beschikbaar deel’ (de andere helft van zijn nalatenschap) echter wel vrij gebruiken om de andere kinderen te bevoordelen met een schenking of een legaat. Het is dus effectief mogelijk dat een kind meer ontvangt dan het andere. Om ervoor te zorgen dat een schenking werkelijk als ‘extra’ wordt behandeld bij de verdeling van de nalatenschap, kan een ouder een schenking doen ‘buiten erfdeel’. Dat moet specifiek zo verwoord worden in de schenkingsakte.

Een conflict kan aan de basis liggen van de beslissing om meer te geven aan een kind, maar soms kan het ook met goeie bedoelingen zijn: bv. als een kind minder kansen heeft op financieel vlak of meer zorg nodig heeft. Wat de reden ook is, notarissen raden cliënten in zo’n situaties aan om open te communiceren om de kans op conflicten te vermijden. 

1. Het testament

Voordelen van het testament:

• De flexibliteit: een testament kan je bij leven, zolang je gezond van geest bent, wijzigen. Je kan dus effectief weer de gelijkheid tussen je kinderen herstellen mocht de band met je kind weer hersteld worden.
• Het heeft uitwerking na je overlijden: de centen gaan pas uit je vermogen op het moment van je overlijden. De legatarissen erven slechts wat er overblijft van je vermogen na je overlijden.

Nadelen van het testament

• Kans op conflicten bij ondoordachte testamenten: Een testament opstellen kan ofwel door zelf je testament te schrijven (een eigenhandig testament ), ofwel door aan te kloppen bij de notaris (notarieel testament). Geldig een testament opstellen is daarbij één zaak, maar vaak komen problemen bij eigenhandige testamenten naar boven als het op de uitvoering aankomt: benadeelde erfgenamen die het testament betwisten, onduidelijke vermeldingen, geen aandacht voor de fiscale gevolgen of onverwachtse scenario’s (bv. als de aangeduide legataris zelf overleden blijkt te zijn), formaliteiten bij het neerleggen van het testament… het lijstje is lang. Het notarieel testament biedt echter waarborgen tegen al deze risico’s.

Tip van de notaris: “Een testament opstellen is zeker een oplossing om meer toe te kennen aan bepaalde personen. Maar wie meer toekent aan iemand, kent automatisch minder toe aan iemand anders… Een testament brengt dus veel emoties mee. Ik raad mijn cliënten die regelingen treffen over hun kinderen altijd aan om een toelichting te voegen aan hun testament of een woordje uitleg. Om te communiceren. Dat is zo belangrijk voor het rouwproces van wie achterblijft.” aldus notaris Goedele Vandekerckhove.

Ontdek onze gloednieuwe podcast over testamenten.

2. De schenking

Wie ontvangt er nu niet graag een centje? Het leven is steeds duurder en voor veel kinderen is het niet gemakkelijk om met eigen middelen een woning te kopen. Ouders die het financieel kunnen, overwegen dan een schenking. Onroerende schenkingen, zoals de schenking van een woning, gebeuren altijd bij de notaris. Elke schenking, ook de schenking van geld, moet in principe via een notariële akte gebeuren. In de praktijk worden bankgiften voor sommige schenkingen van roerende goederen echter wel aanvaard. Deze schenkingen worden niet geregistreerd en zijn belastingvrij, maar… gaan wel gepaard met het risico op hogere erfbelasting als je binnen de drie jaar na de schenking zou overlijden.

Voordelen van de schenking:

• Je verkleint je na te laten vermogen, en dat heeft een gunstig effect op de erfbelasting van je kinderen. Schenkingen zijn vaak fiscaal interessant. Voor roerende schenkingen zijn de tarieven vlak (3% voor kinderen en 7% voor anderen). Bovendien geef je kinderen een financieel duwtje in de rug op een moment waar ze het kapitaal goed kunnen gebruiken.
• Je kan voorwaarden en lasten koppelen aan een schenking: zeer populair is bijvoorbeeld de schenking ‘met voorbehoud van vruchtgebruik’, waarbij de schenker zichzelf nog het genotsrecht van de geschonken goederen voorbehoudt. Je kan ook een schenking doen met een voorwaarde dat de schenking in je eigen vermogen moet komen (en niet in dat van je schoonkind…) of je kan een zorgverplichting koppelen aan je schenking, zodat je bevoordeelde kind zich verbindt om de nodige zorgen te verstrekken als dat nodig zou zijn. En wat als de begunstigde van een schenking plots overlijdt? Ook hier kan je één en ander regelen bij de notaris. Schenkingen kunnen dus op maat gemaakt worden, volgens jouw persoonlijke situatie. Laat je adviseren door een notaris.  

Nadelen van de schenking:

• Er is een onmiddellijke ‘verarming’: het geschonken vermogen gaat bij leven uit je vermogen. Dat is een aandachtspunt, want je moet voldoende buffer hebben voor je oude dag.
• Schenkingen doen of een schenking ontvangen kan een impact hebben op bepaalde sociaalrechtelijke tegemoetkomingen. Informeer hier altijd over alvorens je overgaat tot een schenking.
• Schenken doe je niet onbezonnen maar volgens de regels van de kunst om een fiscale kater te vermijden. Bij schenkingen van onroerende goederen kan een fiscaal opduweffect spelen, terwijl bij de schenking van geld ook bepaalde aandachtspunten gelden. Laat je altijd begeleiden door een expert.

Tip van de notaris: “Het klopt volledig dat een schenking fiscaal interessant is, maar het fiscaal aspect is te vaak het enige dat cliënten bekijken. Ik ben niet zo happig om mensen met één onroerend goed en beetje spaargeld te laten schenken… De erfbelasting voor kinderen valt heus wel mee. Bij de ene situatie zal een schenking absoluut het verschil maken, maar bij de andere situatie niet. Alles hangt af van verschillende elementen. We brengen al deze elementen in kaart op kantoor zodat cliënten een zeer bewuste keuze maken. Ik stuur vaak cliënten naar huis zonder schenkingsakte omdat na analyse blijkt dat de schenking meer kwaad zou kunnen doen dan goed.” legt notaris Joni Soutaer uit.

Ontdek onze podcast over schenkingen.