Erven & schenken

Niemand is verplicht om een erfenis te aanvaarden. Meer nog, als er een vermoeden bestaat dat de overledene behoorlijk wat schulden had, dan verwerp je beter de erfenis zuiver. De juiste keuze maken is belangrijk, want je kan er in principe niet op terugkomen. De notaris zal je begeleiden doorheen heel dit proces. 

1. Je gaat voor een zuivere aanvaarding: Zijn er geen of weinig schulden, dan aanvaard je de erfenis. Dit hoef je niet via de notaris te doen. Het aanvaarden van een erfenis kan stilzwijgend gebeuren. Dit geeft wel als nadeel dat je soms een erfenis aanvaardt zonder dat je het beseft, door bepaalde handelingen te verrichten. Denk bijvoorbeeld aan het leeghalen van de woning van de overledene of het betalen van bepaalde facturen. Als je twijfelt, speel je best op veilig en blijf je voorzichtig met je handelingen. Heb je een nalatenschap (stilzwijgend) aanvaard, dan kan je de nalatenschap achteraf niet verwerpen wanneer er toch schulden aanwezig zijn.

2. Je gaat voor een aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving : Ben je niet zeker of er schulden zijn, en wil je liever geen risico's nemen? Dan kan je beter voor deze piste gaan. De notaris maakt een inventaris op van al het actief (inkomsten) en passief (schulden) van de nalatenschap. Zo weet je waar je aan toe bent. Bij een aanvaarding onder voorrecht van boedelbeschrijving kan je nooit tot meer gehouden worden dan de waarde van de activa. In het slechtste geval erf je dus gewoon niets.

3. Je gaat voor een verwerping van de erfenis: Als je weet dat er te veel schulden zijn in de erfenis, kan je de erfenis weigeren. Je erft dan niets, maar je betaalt ook de schulden niet af en uiteraard betaal je dan ook geen successierechten. 

Strikt gezien heb je 30 jaar vanaf het overlijden om de erfenis te verwerpen. Maar dit is misleidend. Eigenlijk moet je al vroeg nadenken over je keuze om al dan niet te aanvaarden. Aanvaarden om te aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving kan immers maar gebeuren tot drie maanden na het overlijden. Na die drie maanden heb je 40 dagen bedenktijd. Na deze termijn kunnen de schuldeisers van de overledene je aanspreken om een keuze te maken. 

Ben je geconfronteerd met een overlijden? Laat je begeleiden door de notaris. De notaris zal je niet alleen helpen met de aangifte van nalatenschap, maar kan je begeleiden bij de allereerste stappen, zoals het maken van een keuze over de erfenis. Hij kan je ook helpen met allerlei praktische vragen over de blokkering van rekeningen van de overledene. 

Wil je een handige samenvatting van de verschillende mogelijkheden? Bekijk onze infofiche! 

Op een erfenis betaal je erfbelasting . Hoeveel erfbelasting je moet betalen hangt onder andere af van de omvang van de nalatenschap. Op basis van de aangifte van nalatenschap berekent Vlabel (de Vlaamse Belastingdienst) hoeveel erfbelasting je verschuldigd bent. Om sancties te vermijden, is het belangrijk om de aangifte van nalatenschap correct in te vullen. Zo moet je bv. ook de waarde van onroerende goederen die zich in de nalatenschap bevinden, aangeven. Maar hoe begin je daar aan?

Drie mogelijkheden om een onroerend goed te schatten
Sinds 1 april 2019 zijn er drie mogelijkheden om één of meerdere onroerende goederen in een nalatenschap te schatten: zelf overgaan tot de waardering, beroep doen op een erkend schatter-expert of beroep doen op een bindende schatting door Vlabel.  

1. Een eigen waardering
Je mag als erfopvolger zelf een onroerend goed die zich in je erfenis bevindt, schatten. Dit is natuurlijk een goedkope optie , maar er zijn wel een aantal risico’s waar je best rekening mee houdt. Als erfopvolger ben je immers verplicht om een correcte waarde aan te geven in je aangifte van nalatenschap. Doe je dit niet, dan heb je ‘tekort’ geschat.

Vlabel heeft twee jaar tijd om na te gaan of je al dan niet ‘te weinig’ hebt geschat in je aangifte.  Of de waarde die je had aangegeven in de aangifte te ‘laag’ was, kan bijvoorbeeld blijken uit een verkoop binnen de twee jaar na de aangifte. Vlabel moet binnen de twee jaar volgend op de aangifte een kennisgeving sturen dat ze de procedure van tekortschatting opstart. Verkoop je binnen deze periode het onroerend goed tegen een hogere prijs, dan zal je niet alleen een aanvullende erfbelasting betalen, maar ook een belastingverhoging indien het verschil tussen de door jou geschatte waarde en de verkoopprijs minstens 10% bedraagt. Je hoeft je echter geen zorgen te maken indien de ‘meerwaarde’ te danken is aan bv. werken die  uitgevoerd zijn aan het onroerend goed na het overlijden. Hou daarom de bewijzen van uitgevoerde werken bij.

Verkoop je het onroerend goed tegen een lagere prijs dan wat je aangaf in de aangifte? Dan kan je geen teruggave vorderen van Vlabel.

2. Beroep doen op een erkend schatter-expert
Daarnaast kan je kiezen om beroep te doen op een erkend schatter-expert. Op de website van Vlabel kan je een lijst raadplegen van de erkende schatter-experten. De kosten voor het uitvoeren van zo’n schatting zijn ten laste van de erfgenamen-opdrachtgevers.

Het schattingsverslag van de expert is bindend voor Vlabel op voorwaarde dat:

• De schatting voldoet aan de wettelijke kwaliteitsvereisten;

• Het gevoegd is aan de aangifte van nalatenschap.

Verkoop je het onroerend goed binnen de twee jaar tegen een substantieel lagere prijs? Dan kan je een teruggave vragen. 

3. Een voorafgaande bindende schatting vragen aan Vlabel
Ten slotte kan je - vóór de indieningstermijn van de aangifte verstrijkt - een bindende schatting vragen aan Vlabel. Vlabel stelt hiervoor een formulier ter beschikking. De belastingdienst zal een gemotiveerd en bindend schattingsverslag opsturen. Het is dus deze waardering dat Vlabel gebruikt voor het berekenen van de erfbelasting. Het onroerend goed verkopen tegen een hogere prijs dan wat Vlabel geschat had, zal geen gevolgen hebben.

Deze voorafgaande bindende schatting is gratis. Ben je niet akkoord met de waardering? Dan zal de erfbelasting in eerste instantie toch berekend worden op basis van deze schatting. Daarna kan je binnen de drie maanden een bezwaarschrift indienen waarbij je aangeeft, aan de hand van bewijsstukken, waarom de waardering volgens jou te hoog is. Dat kan bv. het geval zijn bij verkoop voor een lagere prijs binnen de bezwaartermijn.

Let op de termijnen!
Na een overlijden heb je in principe vier maanden tijd om de aangifte van nalatenschap in te dienen. Zowel het vragen van een bindende schatting aan Vlabel, als het beroep doen op een erkend schatter-expert verlengt of schort deze termijn niet op.

Werk je met een erkend schatter-expert? Dan doe je er goed aan om tijdig contact te nemen met zo’n deskundige. Vlabel zal immers maar een schattingsverslag door een erkend schatter-expert als bindend beschouwen indien het verslag gehecht is aan de aangifte van nalatenschap. 

Indien je een bindende schatting vraagt aan Vlabel (wat mogelijk is tot net voor het verstrijken van de indieningstermijn) en deze laatste de schatting niet heeft afgerond op het ogenblik van het opmaken van het aanslagbiljet, zal Vlabel je in eerste instantie een aanslagbiljet sturen die geen rekening houdt met het onroerend goed waarvoor de schatting nog niet is afgerond. Eens de schatting effectief afgerond is, zal Vlabel je een aanvullende aanslagbiljet sturen die wél rekening houdt met de waardering zoals die uit het schattingsverslag blijkt.

Er kunnen goede redenen zijn om “discreet” te schenken. De schenker kan bijvoorbeeld vrezen dat een minderjarig, of zelfs meerderjarig, kind niet volwassen genoeg is om al over een geschonken vermogen te beschikken. Of hij vreest dat hij zijn motivatie om te studeren zal verliezen, dat hij zelf minder zal sparen. Hij wil schenken zodat zijn (klein)kind een appeltje voor de dorst heeft, maar vreest dat het kind in kwestie liever een dure Porche zal kopen…

Een “discrete” schenking doen, is perfect mogelijk! Dit geldt zowel voor een schenking aan een minderjarige, als aan een meerderjarige. Evenwel dient men rekening te houden met een paar specifieke zaken.

1. De schenking is een overeenkomst, een aanvaarding is dus vereist.
In tegenstelling tot een testament moet een schenking aanvaard worden. In principe is de begunstigde dus op de hoogte van de schenking. Minderjarige kinderen zijn echter nog handelingsonbekwaam, wat betekent dat ze niet op zelfstandige wijze juridische handelingen kunnen stellen (zoals een schenking aanvaarden). Indien de schenking uitgaat van een (groot)ouder, kan dit probleem gemakkelijk opgelost worden. Bloedverwanten in rechte lijn kunnen immers zelf, zonder machtiging van de vrederechter, een schenking aanvaarden voor een minderjarig kind. Een voogd kan dit ook, met dien verstande dat hij zich wel eerst tot de vrederechter moet richten. Hetzelfde geldt voor schenkingen die uitgaan van een tante, een oom, of andere personen.

De zaken liggen ingewikkelder voor een meerderjarig “kind”. Zij zijn wél handelingsbekwaam en kunnen dus zelf een schenking aanvaarden. In deze gevallen kan de schenker werken met een volmachtdrager die van het kind de opdracht moet krijgen om een eventuele toekomstige schenking voor hem te aanvaarden.
Deze schenking kan gecombineerd worden met een “clausule van discretie” zodat de geheimhouding door de volmachtdrager verzekerd wordt. Het meerderjarig kind vermoedt dan wel dat er een schenking zal komen, maar hij kent het tijdstip en de omvang van de schenking niet. Vreest de schenker dat de meerderjarige onrechtstreeks toch op de hoogte geraakt (bijvoorbeeld door brieven van zijn bank), dan kan de schenker overwegen om een tijdelijk vervreemdingsverbod op te nemen in de notariële akte . Op deze manier kan de meerderjarige zijn geld niet zomaar over de balk gooien. Het vervreemdingsverbod moet wel beperkt zijn in tijd én een rechtmatig belang dienen.
De notaris kan je ook voorstellen om te werken met een schenking “onder last”. Daarmee koppelt de schenker de schenking aan een voorwaarde (bijvoorbeeld de gelden aan te wenden om een onroerend goed te kopen). De schenker heeft in dit geval de mogelijkheid om een schenking te ontbinden indien de begunstigde de voorwaarde niet vervult.

2. Het beheer
Eénmaal geschonken, moet het geld ook nog beheerd worden. Voor minderjarigen gebeurt dit steeds door de ouders of de voogd. Zij hebben de bevoegdheid om de financiële tegoeden te beheren of door iemand anders (bijvoorbeeld een professionele vermogensbeheerder) te laten beheren. Pas op, zelf ouders mogen niet zomaar over deze gelden beschikken. Om bijvoorbeeld aandelen te verkopen zullen ouders toch nog naar de vrederechter moeten stappen. De tegoeden moeten altijd beheerd worden in het belang van het kind. Uitzonderlijk zullen ouders wel tegoeden kunnen afnemen, maar enkel om te kunnen voorzien in bepaalde behoeften van het kind (bijvoorbeeld de vergoeding van een opleiding).

De ouders hebben echter wel het wettelijk genot over de beleggingen van het kind. Dat betekent dat ze kunnen beschikken over de dividenden en interesten, maar hier is de regel ook weer… enkel in het belang van het kind.

Beheer van gelden bij een meerderjarige is ingewikkelder. Hier kan de schenker met een gerust gemoedstoestand schenken indien hij gebruik maakt van een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik . Op deze manier behoudt de schenker niet enkel de inkomsten (het genot), maar ook voor een groot deel de controle over de tegoeden (het beheer).

Schenken aan kinderen, minderjarig of meerderjarig, is een delicate aangelegenheid. Het is van belang om naar de notaris te stappen zodat hij betrokkene optimaal kan informeren over de verschillende mogelijkheden die verbonden zijn aan een schenking.

Wettelijk bent u als vruchtgebruiker verplicht een inventaris te laten opmaken voor de roerende goederen, een staat van de onroerende goederen en een borg te stellen, tenzij het testament u van deze laatste verplichting zou hebben ontslagen.
Vruchtgebruik betekent van een goed het genot hebben als een eigenaar, maar met de verplichting het goed in stand te houden, zodat het bij het einde van het vruchtgebruik terug kan worden gegeven aan de blote eigenaars (in dit geval uw drie kinderen).
Dit heeft in uw geval volgende consequenties:
a) het huis
U kan het zelf bewonen of verhuren, zelfs gratis laten bewonen door wie u wil. Anderzijds bent u verplicht alle kosten tot onderhoud te dragen, behoudens deze voor de grove herstellingen, d.w.z. deze van zware muren en gewelven, vernieuwingen van balken en gehele daken. Ook de onroerende voorheffing is ten laste van de vruchtgebruiker.
b) de aandelen en obligaties
Hier hebt u recht op de opbrengsten (coupons), zonder evenwel de effecten te mogen verkopen. Wanneer ze op het einde van hun looptijd komen en uitbetaald worden, mag u het kapitaal ontvangen. Bij het einde van het vruchtgebruik moeten de blote eigenaars dezelfde aandelen en obligaties terugvinden, of, voor deze die intussen uitbetaald zijn, het nominaal bedrag in geld.
c) de som in baar geld
U kan deze geldsom in ontvangst nemen en er over beschikken naar goeddunken. Maar bij het einde van het vruchtgebruik moeten de blote eigenaars eenzelfde som ontvangen van u of uw erfgenaam.
 

Wanneer verscheidene personen gerechtigd zijn in een nalatenschap, dan zijn zij onverdeelde eigenaars van deze nalatenschap. Om de onverdeeldheid te doen ophouden, moeten zij overgaan tot een deling. Een deling kan in beginsel slechts tot stand komen, wanneer alle onverdeelde eigenaars akkoord zijn om te delen en tevens overeenkomen over de wijze van verdeling. Een notaris kan dus slechts goederen van de nalatenschap verdelen wanneer alle partijen akkoord gaan.

Dit heeft tot gevolg dat bij gebrek aan een akkoord, de notaris niet kan overgaan tot uitkering van de aandelen van de personen die akkoord gaan.

Vermits de notaris niet kan overgaan tot vrijwillige verdeling, rijst vanzelfsprekend de vraag of hij ertoe kan verplicht worden.

Het antwoord hierop is niet eenvoudig. Ons recht kent geen rechtspleging die toelaat de notaris te verplichten, zonder voorafgaandelijke formaliteiten, aan de betrokkenen hun aandeel uit te betalen. De uitkering kan slechts via een vrij lange omweg gebeuren.

Men moet niet de notaris verplichten het aandeel uit te keren, maar men moet de mede-erfgenaam, die zijn medewerking weigert, verplichten om een verdeling te aanvaarden, zelfs tegen zijn wil. Dit wordt bereikt via een rechtspleging van gerechtelijke verdeling. Een van de erfgenamen wendt zich tot de rechtbank en dagvaardt de anderen om tot verdeling te komen. De rechtbank zal dan een vonnis uitspreken, waarbij de verdeling bevolen wordt. In dit vonnis zal een notaris aangesteld worden. Nadat dit vonnis bekomen is, zal de notaris die aangesteld is om de verdeling te doen, overgaan tot inventaris en tevens de verklaringen van partijen opnemen i.v.m. eventuele betwistingen. Daarna zal de notaris een ontwerp van verdeling opstellen en dit aan alle partijen meedelen.

Op een door de notaris vastgestelde dag en uur worden alle partijen dan opgeroepen om de verdeling goed of af te keuren. 

Indien er geen afkeuring volgt door een van de partijen, wordt de zaak definitief, en zal de notaris aan eenieder zijn aandeel kunnen uitkeren.

Wanneer evenwel één van de erfgenamen niet akkoord gaat met de voorgestelde verdeling, dan wordt hiervan een akte opgesteld, en wordt het hele dossier neergelegd op de rechtbank die dan een definitieve uitspraak zal doen.

De rechtspleging van gerechtelijke verdeling valt dus vrij lang uit. Het is de enige weg om partijen te dwingen een bepaalde verdeling te aanvaarden.

Voor de notaris is het de enige mogelijkheid om over te gaan tot uitkering van eenieders aandeel, wanneer één van de betrokken partijen weigert te tekenen.