9 interessante vragen over erven

Ik beschouw het kind van mijn partner als mijn kind, kan ik hem laten erven ?
Stiefkinderen hebben geen wettelijk erfrecht. Toch zijn er manieren om je stiefkind te laten erven. Een eerste (verregaande) manier om ze een erfrecht toe te kennen is om van je stiefkind een wettelijke erfgenaam te maken door hem te adopteren. Door de adoptie krijgt het stiefkind dezelfde rechten als de eigen kinderen.

Minder verregaand is om het stiefkind te bevoordelen via een testament . De enige beperking daarbij is dat de “reserve” van de eigen kinderen geëerbiedigd moet worden. Zij hebben immers recht op een beschermd deel van de nalatenschap . Indien een stiefkind erft, zal hij in principe dezelfde successierechten moeten betalen als de eigen kinderen. In Vlaanderen moet er bij feitelijke samenwonden wel sprake zijn van een jaar gemeenschappelijke samenwoning. In Brussel zijn de regels strenger; daar moet de stiefouder al een paar jaar het stiefkind hebben opgevoed om aan gunstige tarieven te komen.

Mijn kinderen genieten al van een zeker comfort. Kan ik rechtstreeks een deel van mijn nalatenschap nalaten aan mijn kleinkinderen?
Grootouders kunnen uiteraard kiezen om een testament op te stellen ten voordele van hun kleinkinderen of een schenking te doen ten voordele van hun kleinkinderen.

Bovendien kan het opnemen van kleinkinderen in een testament fiscaal voordelig zijn. De erfenis wordt dan immers in verschillende “stukjes” gesplitst, waardoor er per tak finaal minder successierechten betaald moeten worden.

Na het openvallen van de nalatenschap van de grootouders, kunnen de kinderen ook zelf kiezen om hun nalatenschap te verwerpen. Daardoor treedt er “plaatsvervulling” op. De (klein)kinderen komen in de plaats van hun ouders. Hier ligt het initiatiefrecht bij de ouders (die een hele nalatenschap moeten verwerpen), niet bij de grootouders.

Eén van mijn kinderen heeft een beperking. Wat kan ik ondernemen om zeker te zijn dat hij niets tekort komt na mijn overlijden?
Er zijn verschillende mogelijkheden om het erfrecht van een zorgenkind te regelen. Een eerste toegepaste techniek is het zogenaamde restlegaat . Het restlegaat is een bepaling die aan een testament wordt toegevoegd waarbij dezelfde goederen door de testator opeenvolgend aan verschillend personen wordt toebedeeld. Eerst aan de eerste begunstigde, en bij overlijden van deze laatste aan een tweede begunstigde. Het is als het ware een tweetrapsprocedé. De tweede begunstigde krijgt dus slechts de rest, wat overblijft, van de eerste begunstigde. Hetzelfde systeem kan met een schenking. Dan spreken we van een “restschenking”. Zo kunnen de ouders van een kind als eerste begunstigde hun zorgenkind aanduiden en vervolgens als tweede begunstigde(n) de personen die zich over het kind hebben ontfermd.

Ouders kunnen daarnaast legateren of schenkingen doen onder last. Daarbij kan bedongen worden dat iemand bijvoorbeeld een geldsom slechts ontvangt onder last dat hij of zij voor het zorgenkind zorgt.

Een andere mogelijkheid is werken aan de hand van een stichting of een maatschap . Dit zijn eigenlijk controlestructuren die toelaten een kapitaal op maat te beheren. Wanneer de private stichting instaat voor het levensonderhoud van het kind, wordt het vermogen beheerd met het oog op het verwezenlijken van voldoende inkomsten, zodat het kind een menswaardig bestaan kan leiden. De leden van de stichting kunnen dan familieleden zijn, die het vermogen beheren. De statuten van de stichting kunnen in het voordeel van het zorgenkind opgesteld worden.

Ik kom niet overeen met mijn kinderen, kan ik alles nalaten aan mijn feitelijk samenwonende partner?
Vandaag genieten de kinderen hoe dan ook van een wettelijke reserve als het op erven aankomt. Dit betekent concreet dat je je kinderen niet kunt onterven. Je kan wel hun erfrechten herleiden tot een minimum (de wettelijke reserve) en het beschikbaar deel helemaal nalaten aan je partner. Het wettelijke reserve voor de kinderen bestaat uit de helft van de nalatenschap, ongeacht het aantal kinderen. 

Ik heb geen familie, wie erft mijn goederen ?
Het erfrecht werkt met orden en graden. Concreet betekent dit dat de goederen worden verdeeld volgens een bepaalde rangschikking waarbij de kinderen in eerste orde komen. Indien iemand helemaal geen familie heeft, zal de notaris aanraden om te legateren aan een derde. Indien je dit niet doen, kan de Staat aanspraak maken op je erfenis.

Legateren aan een derde persoon (bijvoorbeeld een goede vriend) kan echter duur zijn want de successietarieven lopen hoog op. De notaris kan je wel aanraden om een duo-legaat op te stellen. Met een duo-legaat duid je twee begunstigden aan. De andere begunstigde, vaak een liefdadigheidsorganisatie, krijgt een deel van de nalatenschap maar verbindt zich er toe de successierechten te betalen, waardoor de ene begunstigde er netto meer aan overhoudt. Ondanks het betalen van de successierechten, erft ook de liefdadigheidsinstelling. Het is dus een win-win.

Ik wil trouwen, maar ik wil mijn kinderen uit een vorige relatie daarbij niet benadelen. Kan dat?
Mensen met kinderen uit een vorige relatie kiezen vaak voor een huwelijkscontract met de zogenaamde “Valkeniers-clausule”. Zo’n clausule kan gebruikt worden wanneer één of beide van de aanstaande echtgenoten reeds afstammelingen heeft uit een andere. Deze regeling staat bijgevolg enkel open voor gehuwden.
Met een Valkeniers-clausule kunnen de rechten van de langstlevende echtgenoot geregeld worden. Gehuwden erven immers vaak meer dan gewoon het vruchtgebruik op de gezinswoning . Met deze clausule kan de langstlevende verzaken aan bepaalde rechten, zoals verzaken aan het recht van vruchtgebruik van bepaalde rekeningen, verzaken om inbreng of inkorting te vorderen van aan de kinderen gedane schenkingen, verzaking aan erfrecht op goederen die aan de andere echtgenoot voordien geschonken werden als voorschot op erfdeel ,…. Hoe dan ook zal de langstlevende wel steeds recht hebben op het gebruik van de gezinswoning en de inboedel gedurende een periode van min. zes maanden na overlijden van zijn of haar partner. Dit kan zelfs met een Valkeniers-clausule niet ontnomen worden.

Wat betekent “langst leeft, al heeft” clausule?
In het wettelijk stelsel (dit is het stelsel waaronder de meeste echtgenoten zijn gehuwd) wordt bij ontbinding van het stelsel, bijvoorbeeld door overlijden, de gemeenschap in helften verdeeld. De ene helft komt toe aan de langstlevende echtgenoot, de andere helft valt in de nalatenschap van de eerststervende echtgenoot. Indien er kinderen zijn, komt deze helft dan toe voor het vruchtgebruik aan de langstlevende en voor de blote eigendom aan de kinderen.

Gehuwde koppels hebben echter dikwijls de wens dat volledig – of toch zoveel mogelijk – van hun vermogen bij overlijden toekomt aan de langstlevende van hen.
Zij moeten dan geen verantwoording afleggen aan hun kinderen zolang zij leven. Echtgenoten gehuwd onder een gemeenschapsstelsel, kunnen dit op een eenvoudige wijze bekomen door in een huwelijkscontract een "langst-leeft-al"-beding in te voegen. Dit gebeurt via een korte notariële akte . Dit heeft tot gevolg dat bij overlijden de volledige gemeenschap zal toekomen aan de langstlevende van de echtgenoten. Er is evenwel een fiscaal prijskaartje verbonden aan deze ingreep: hoe meer men verkrijgt, hoe zwaarder het toegepaste tarief en dus hoe hoger de totale erfenisrechten zullen zijn. 
Gelukkig is de gezinswoning wel vrij van  erfbelasting  maar bij het overlijden van de langstlevende van de beide echtgenoten zal op de volledige nalatenschap nog eens erfenisrechten moeten worden betaald door de kinderen.

Het keuzebeding vormt een tussenweg. Het komt hier op neer dat de beide echtgenoten overeenkomen in een huwelijkscontract dat de langstlevende van hen bij het overlijden van de eerststervende kan kiezen wat hij zal doen met het gemeenschappelijk vermogen, m.a.w. hoeveel de langstlevende echtgenoot zelf wenst te behouden en hoeveel hij al laat overgaan naar de volgende generatie. Het keuzebeding laat dus op dat vlak alle mogelijkheden open tot aan het overlijden van de eerststervende echtgenoot. Pas dan zal de langstlevende echtgenoot dienen te beslissen hoe het gemeenschappelijk vermogen wordt verdeeld.

Ik heb al jaren een slechte verstandhouding met mijn echtgeno(o)te, is er een mogelijkheid om hem/haar te onterven?
De wetgever heeft aan de langstlevende echtgeno(o)t(e) een wettelijk erfrecht toegekend, dat kan variëren naargelang de aanwezigheid van andere erfgenamen zoals kinderen, broers of zussen… Het absoluut minimum (d.i. de reserve) dat de langstlevende altijd moet krijgen, is ofwel het vruchtgebruik van de gezinswoning en de daarin aanwezige huisraad, ofwel de helft van het vermogen van de overledene in vruchtgebruik.

De wetgever heeft voorzien in een uitzondering waarbij je je echtgeno(o)t(e) wel volledig kan onterven. Hierbij moet strikte formaliteiten en cumulatieve voorwaarden gerespecteerd worden:
- De echtgeno(o)t(e) kan enkel via een testament onterfd worden;
- De echtgenoten moeten minstens 6 maanden feitelijk gescheiden leven;
- De persoon die zijn echtgeno(o)t(e) wil onterven, moet het recht om apart te wonen via de rechter aanvragen. Het louter instellen van dergelijke vordering voor de rechter is voldoende, ongeacht wat de rechter nadien over uw vraag beslist.
- Na het instellen van deze vordering mag je niet opnieuw samen wonen met uw echtgeno(o)t(e).

Indien beide echtgenoten elkaar willen onterven, moeten ze elk apart aan de boven vermelde voorwaarden voldoen. Met andere woorden: ze moeten beiden een gerechtelijke vordering instellen, het onterven gebeurt niet automatisch!

Een ander geval waarin een onterving mogelijk is, is wanneer een echtscheidingsprocedure door onderlinge toestemming lopende is en één van de echtgenoten overlijdt tijdens deze procedure. Voor dit geval kan in de voorafgaande overeenkomsten worden bepaald dat de echtgenoten op elkaars nalatenschap geen énkel recht (ook niet meer hun reserve) kunnen laten gelden.

Wat houdt een beding van aanwas bij aankoop van een onroerend goed in?
Een beding van aanwas is een overeenkomst waarbij twee of meer personen die een onroerend goed bezitten of verwerven overeenkomen dat het deel van de eerststervende zal toekomen aan de overlevende(n).

Omdat men niet vooraf weet wie als eerste zal overlijden, hebben we te maken met een kanscontract : de langstlevende, die uiteindelijk alleen eigenaar wordt van het goed, had ook als eerste kunnen overleden zijn… Dit is ook de reden waarom geen prijs meer moet betaald worden n.a.v. het overlijden van de eerststervende(n). Het beding van aanwas dient een evenwaardig karakter van de prestaties van alle contractanten tot uiting te laten komen, waarbij de winst- of verlieskansen afhankelijk zijn van een toevallige maar zekere gebeurtenis, nl. het overlijden van één van de contractanten. De kansen zullen bijvoorbeeld als ongelijk beschouwd worden als de kans van de ene om te overleven veel groter is dan bij de andere omwille van het leeftijdsverschil tussen de eigenaars. In dit geval zou het beding van aanwas als een schenking kunnen worden beschouwd.

Het beding van aanwas kan fiscale voordelen hebben omdat er op het deel van de eerstoverledene geen successierechten verschuldigd zijn, maar wel dezelfde belasting als destijds betaald bij aankoop.

Hoewel het eventueel fiscaal voordeel belangrijk kan zijn, wordt het beding van aanwas meestal aangewend omwille van de mogelijkheden op burgerrechtelijk vlak.

Door gebruik van het beding van aanwas (als evenwichtig kanscontract), valt het aandeel van de eerststervende niet in diens nalatenschap en kunnen de erfgenamen (bijvoorbeeld de kinderen of de ouders) er geen rechten op laten gelden, zelfs niet hun reserve.  Zo kan het beding van aanwas aangewend worden door feitelijk samenwonenden, die niet automatisch erven van elkaar. De erfgenamen van de eerststervende zullen niet noodzakelijk  erven van de langstlevende zodat de goederen die het voorwerp hebben uitgemaakt van het beding van aanwas in dat geval definitief verdwijnen uit het vermogen van de familie van de eerststervende. Dit nadeel kan ondervangen worden door een beding van aanwas beperkt tot het vruchtgebruik van het betrokken goed te gebruiken.

Het beding van aanwas kan, tenzij anders werd overeengekomen, slechts verbroken worden met het akkoord van alle betrokkenen, nooit eenzijdig. Dit is een zeer belangrijk gevolg. Met andere woorden betekent dit dat iemand die gekocht heeft met het aanwasbeding zijn aandeel nooit meer eenzijdig kan vervreemden aan een derde. Dit is zeker een zware rem op de onbeperkte toepassing van het beding van aanwas. Daarom dat men in de akte meestal in een opzegmogelijkheid voorziet.