Feitelijk samenwonen, wettelijk samenwonen of trouwen: meer dan louter fiscale gevolgen

Koppels die al een tijdje samenwonen, vragen zich wel eens af of het niet beter zou zijn om “wettelijk” te gaan samenwonen. Er kunnen verschillende redenen zijn om die stap te zetten, maar één specifieke reden ligt heel vaak aan de basis van de beslissing: wettelijk samenwonen , kan fiscaal interessanter zijn. Hoewel dit kan kloppen, vergeten koppels vaak dat wettelijk samenwonen méér is dan het louter invullen van een gezamenlijke belastingaangifte. Wat moet je zeker weten indien je de stap overweegt?

Wettelijk samenwonen is fiscaal interessanter… klopt dit?
Het kan inderdaad fiscaal interessanter zijn om wettelijk samen te wonen, vooral als één van de partners een lager inkomen heeft. Voor de personenbelasting worden wettelijk samenwonenden immers volledig gelijkgesteld met gehuwden. Echtgenoten en wettelijke samenwonenden worden net zoals feitelijk samenwonenden apart belast, maar ze krijgen in tegenstelling tot de feitelijke samenwoners een gezamenlijke aanslag.

Wettelijk samenwonenden kennen daarbij net zoals gehuwden het “huwelijksquotiënt”. Wat betekent dit concreet? Onder bepaalde voorwaarden wordt een deel van de beroepsinkomsten van de ene partner toegevoegd aan het beroepsinkomsten van de andere partner met het laagste inkomen totdat zijn inkomen 30% bedraagt van de totale beroepsinkomsten van beide partners samen. Met andere woorden: een deel van de beroepsinkomsten van de partner met het hoogste inkomen wordt toegekend aan de andere partner. Dat deel wordt dan aan een lager tarief belast waardoor de verschuldigde belasting in totaal in principe daalt. Het huwelijksquotiënt wordt niet toegepast als het een verhoging van de verschuldigde belasting zou veroorzaken. Noteer dat het quotiënt slechts wordt toegepast voor de jaren volgend op het aangaan van de wettelijke samenwoning (niet het jaar van de wettelijke samenwoning zelf).

Erfrecht
Feitelijke samenwoners hebben geen wettelijk erfrecht. Voor de wet zijn zij “vreemden” tegenover elkaar, zelfs als zij al jaren samenwonen.

Wettelijke samenwoners daarentegen erven wél automatisch van elkaar. De langstlevende wettelijk samenwonende partner erft immers het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel wanneer zijn partner overlijdt. Je kan als wettelijke samenwoner dit erfrecht wel beperken of uitbreiden door een testament op te stellen bij de notaris . Doe je dit niet, bewust of onbewust, dan kunnen de overige erfgenamen zoals de kinderen, ouders, broers of zussen van de overledene de langstlevende niet zomaar uit de gezinswoning zetten. Het vruchtgebruik van de langstlevende moet immers geëerbiedigd worden.

Je hoort wel eens dat wettelijke samenwoning “praktisch hetzelfde” is als een huwelijk. Vergis je niet, er bestaan vandaag nog wel degelijk juridische verschillen tussen beide vormen van samenleven. Zo erft een echtgeno(o)t(e) niet enkel het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel, maar ook het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap en alleszins minstens de helft indien het vruchtgebruik bij testament beperkt zou zijn.

Wettelijke samenwoners genieten naar analogie met gehuwden, een lagere erfbelasting (vroeger “successierechten” genaamd). Feitelijke samenwoners genieten slechts van een lagere erfbelasting indien ze reeds een jaar samenwonen. Indien je wettelijk samenwoont met je partner, betaal je op de gezinswoning zelfs geen erfbelasting. Er geldt in Vlaanderen immers een speciale vrijstelling voor de gezinswoning. Feitelijk samenwoners genieten slechts van deze vrijstelling wanneer ze drie jaar samenwonen.

De gezinswoning
Vanaf de wettelijke samenwoning geniet de gezinswoning een bijzondere bescherming. Als wettelijke samenwonende kan je immers niet zomaar beslissen om de gezinswoning te verhuren of te verkopen zonder de toestemming van je wettelijk samenwonende partner, zelfs als je enige eigenaar bent van de woning. Deze regel geldt niet bij feitelijke samenwoners waarvan één partner de eigenaar is.

Bijstand en bijdrage
Wettelijke samenwoners moeten bijdragen in de kosten en de lasten van de samenwoning, elk in verhouding tot hun inkomsten. Bovendien kunnen ze ook beiden aangesproken worden voor de schulden die één van hen beiden is aangegaan voor hun samenleving en de kinderen. Echtgenoten en wettelijk samenwonenden staan bovendien ook in voor de fiscale schulden van hun partner. Net zoals bij een feitelijke samenwoning blijven ze wel elk eigenaar van hun eigen inkomsten.

De wet regelt niets over deze aangelegenheden bij feitelijke samenwoners.

Vergeet niet dat je bij een huwelijk niet enkel moet bijdragen in de lasten van het samenwonen. Een huwelijk laat immers verbintenissen ontstaan tussen de echtgenoten onderling. Ze zijn elkaar bijstand verschuldigd. Dit kan zich vertalen in een vorm van alimentatie na het beëindigen van het huwelijk. Bij wettelijke samenwoning kan dit niet.

Vermogen
Zowel in het kader van een wettelijke als een feitelijke samenwoning kan een samenlevingscontract nuttig zijn. Een samenlevingscontract is een contract dat bepaalde aspecten van het samenleven regelt. Zo kan er specifiek bepaald worden wie wat bijdraagt en wat de eigendomsaanspraken zijn van de koppels. Vooral voor feitelijke samenwoners geeft een samenlevingscontract een extra bescherming, aangezien de wet zelf niets regelt. Een samenlevingscontract moet notarieel opgesteld worden als je wettelijk samenwoont.

Bij een huwelijk kan je via een huwelijkscontract je huwelijksvermogen regelen. Het huwelijksvermogensstelsel is geen “momentopname” waarbij je gewoon aangeeft wat van wie is. Het is eerder een “systeem” waarvoor echtgenoten kiezen en waarbij bepaalde regels bepalen wat van wie is: van beide echtgenoten, gemeenschappelijk of onverdeeld, of van één echtgenoot alleen. Bovendien bepaalt het gekozen stelsel ook in grote mate waar de goederen zullen belanden na overlijden van één van de partners.

Overlevingspensioen
Enkel getrouwde koppels hebben recht op een overlevingspensioen. Opgelet, ze hebben recht op deze uitkering voor zover zij niet hertrouwen. Gaan zij een nieuw huwelijk aan, dan wordt de uitbetaling van het overlevingspensioen geschorst zolang dit huwelijk standhoudt. Gehuwden en samenwonenden worden echter wel gelijkgesteld als het op de verzekering tegen arbeidsongevallen en beroepsziekten aankomt.

Zowel feitelijk samenwonen, wettelijk samenwonen als trouwen heeft bepaalde voor- en nadelen. Deze verschillende vormen van samenwonen verschillen op bepaalde vlakken van elkaar. Een weloverwogen keuze maken, veronderstelt kennis van zaken. Afhankelijk van je persoonlijke situatie zal het ene meer voor de hand liggen dan het andere.

Wanneer je wettelijk gaat samenwonen, moet je op méér letten dan het fiscaal plaatje alleen. Wettelijke samenwoning betekent immers ook dat je partner onbeperkt mag blijven wonen in de gezinswoning na je overlijden. Wil je deskundige hulp bij het maken van deze belangrijke keuze? Aarzel niet om bij een notaris aan te kloppen.